اگر شخصی به دیگری برای انجام امور مورد نظرش وکالت دهد تا به جای او و برای او اقدام کند، در حقیقت حق توکیل را تفویض کرده تا وکیل بتواند آنچه به او وکالت داده شده است را به دیگری وکالت دهد. در اینجا است که مفهومی با نام حق توکیل به غیر مطرح می شود. در ادامه به جزئیات بیشتر در این زمینه خواهیم پرداخت.
حق توکیل به غیر چیست؟
به طور کلی مطابق با قانون حق توکیل به غیر به معنای آن است که یک شخص حق توکیل دارد و می تواند این حق را به هر شخص دیگری اعطا کند. بر این اساس یک وکیل می تواند در مواردی که تشخیص می دهد، وکالت را به شخص ثالثی که وکیل باشد اعطا کرده و آن وکیل می تواند با این اختیارات در جلسات دادگاه شرکت کرده و از موکل خود دفاع کند. همچنین قابل ذکر است که حق توکیل به غیر قابلیت عزل دارد.
عقد وکالت به منظور انجام کاری به نمایندگی دیگری دارای سه رکن اساسی می باشد:
موکل (وکالت‌دهنده): موکل به یکی از طرفینِ قرارداد وکالت گفته می‌شود که برای انجام امور مربوط به خود به دیگری وکالت می دهد.
وکیل: وکیل کسی است که به نمایندگی از موکل امور مربوط به او را که در قرارداد ذکر شده است، انجام می‌دهد
موضوع وکالت: مقصود از موضوع وکالت نیز اموری است که موکل برای انجام آنها به وکیل نمایندگی یا وکالت می‌دهد.
بر این اساس با توجه به اینکه اثر اصلی قرارداد وکالت اعطای نمایندگی و نیابت است، اقدامات انجام شده از سوی وکیل به منزله اقدامات انجام شده از سوی موکل است. به عبارت دیگر، در این میان وکیل نقش واسطه را ایفا می کند؛ گویی تمامی کارهای انجام شده توسط وکیل را خود موکل انجام داده است. به عنوان مثال، هنگامی که یک نفر برای طرح دعوا در دادگاه به شخص دیگری وکالت می‌دهد، در این حالت اقداماتی که وکیل در دادگاه انجام می دهد به منزله اقدامات موکل است و تمامی آثار این اقدامات خواه مثبت و خواه منفی، او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
حق توکیل به غیر انواع مختلفی داشته و تنها شامل وکیل نمی شود، بلکه در موضوعات دیگر نیز به کار گرفته می شود. به عنوان مثال بسیاری در امور قراردادهای ساخت و ساز از حق توکیل به غیر استفاده می کنند. در ادامه به جزئیات بیشتر در این زمینه خواهیم پرداخت.
حق توکیل به غیر در طلاق: امروزه این نوع از حق توکیل به نام وکالت در طلاق شناخته می شود که مرد به زن حق توکیل به غیر و حق بلاعزل را به او اعطا می کند تا زن در هر زمانی که نیاز ببیند از این حق استفاده کند. در اصل این نوع حق توکیل از مرد به زن است تا زن به جای مرد این کار را انجام دهد. از سوی دیگر، مرد نیز می تواند با به کارگیری یک وکیل و یا شخص دیگری حق توکیل دهد تا او کارهای طلاق را به جای او انجام دهد.
حق توکیل به غیر به خریدار: این حق مربوط به معاملاتی می باشد که در آن فروشنده برای مدت محدودی برای انجام برخی کارها، حق توکیل به غیر را به خریدار واگذار می کند تا با استفاده از آن خریدار بتواند بسیاری از کارها از قبیل فروش، پرداخت مالیات، به نام زدن و بسیاری از کارهای دیگر را انجام دهد. همچنین خریدار با استفاده از این حق می تواند این کارها را به شخص ثالثی سپرده و او را برای انجام آنها به کار گیرد. مشابه چنین موردی در مسائل ساخت و ساز و پیش فروش واحدهای آپارتمانی نیز وجود دارد که بر اساس آن از خریدار چنین حق توکیلی گرفته می شود تا کارهای قانونی آن بدون نیاز به کسب اجازه از خریدار انجام شود.
حق توکیل به غیر به وکیل: حق توکیل به غیر در پرونده وکالت از سوی موکل صادر می شود و در صورتی که چنین حقی به وکیل اعطا نشود، وکیل نیز بر اساس برخی از اختیارات این حق را خواهد داشت، زیرا وکیل پس از پذیرش پرونده به عنوان یک شخص تام الاختیار می تواند از تمامی موارد حقوقی استفاده کند. به عنوان مثال موکل وکیلی را استخدام می نماید تا فروش املاک خود را به او بسپارد و در این میان هیچ گونه حق توکیل به غیر و یا برداشتن حق عزل را به او نداده است. با این حال وکیل با دامنه اختیارات خود می تواند نسبت به انتخاب یک وکیل دیگر برای انجام این امورات اقدام نماید.
طبق ماده ۶۷۲ وکیل نمی تواند وکالت موکل را به شخص و یا وکیل دیگری اعطا کند مگر اینکه دلیلی دال بر چنین توکیلی ارائه دهد که مطابق آن موکل به صراحت به وکیل خود حق توکیل به غیر داده باشد. همچنین بر اساس ماده 673 قانون مدنی در صورتی که اولین وکیل اقدام به استخدام وکیلی دیگر نماید و اجازه وکیل در توکیل را از موکل خود نداشته باشد، در صورت بروز هرگونه مشکل یا خسارت، موکل اصلی می تواند برای جبران خسارت از هر دوی آنها شکایت کرده و برای هر دو اعاده دعوی کند تا خسارات وارده بر وی به طور کامل جبران گشته و رضایت دهد.
لازم به ذکر است که حق توکیل برای وکیل امری استثنایی محسوب می شود و لازم است تا خود شخص وکیل اقدام به رسیدگی بر امور تعیین شده نماید. بر همین اساس وکیل وظیفه دارد تا در صورتی که به امور تعیین شده توانایی رسیدگی ندارد در کمال روشنی اقدام به دریافت حق توکیل از موکل خود کند تا به امور محول شده رسیدگی شود.
