قانون امور حسبی و نکاتی که باید درباره آن بدانیم؟

امور حسبی مربوط به احوال شخصیه است و در آن به اموری نظیر قیومیت، ترکه میت، غائب مفقودالاثر، محجورین و موارد مرتبط با آن پرداخته می‌شود که دادگاه‌ها مکلفند بدون اینکه در مورد آن امور، اختلاف و مرافعه‌ای بین اشخاص به‌وجود آمده باشد، وارد رسیدگی شوند.

احوال شخصیه به معنی اوصاف و خصوصیاتی است که وضع و هویت شخصی و حقوقی و نیز تکالیف فرد را در اجتماع معین می‌کند.

تعریف حِسَبه در لغت:

از واژه حسبه، احتساب گرفته شده است به معنای شمارش و شمردن است. حَسَب از همین ریشه است و به معنای شمردن افتخارات است.

واژه احتساب یعنی پاداش خواهی و حسبه که اسم آن است به معنای پاداش و مزد به کار فته است و هم احتساب یعنی بازداشتن از انجام کار زشت و ناپسند، و نیز در معانی ای چون اجر و ثواب که خداوند به مؤمنان میدهد و نیز به معنای امر به معروف و نهی از منکر.

تعریف حِسَبه در قانون:

در ماده 1 قانون امور حسبی آمده است که، «امور حسبی اموری است که دادگاه ها مکلفند نسبت به آن امور اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند بدون اینکه رسیدگی به آن ها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامه دعوا از طرف آنها باشد».

بنابراین ضابطه ای که برای تشخیص امور حسبی به نظر می رسد غیر ترافعی بودن این امور است.

البته معنی این جمله آن نیست که در جریان امور حسبی ترافعی پیش نیاید بلکه منظور آن است که ابتدائا این امور توام با ترافع و منازعه نیست ولی در جریان کار ممکن است کار به مرافعه هم بکشد.

همانطور که در مورد رسیدگی به حصر وراثت ممکن است مرافعه در وراثت پیش آید و این پیش آمد باعث خروج این موارد از حدود تعریف امور حسبی نمی گردد.

همچنین در مورد اینکه رسیدگی به امور حسبی موقوف به اقامه دعوی نیست نباید تصور شود که دادگاه ها مکلفند بدون تقاضای اشخاص ذینفع در تمام امور حسبی اقدام به رسیدگی نمایند.

مثلاً اگر ترکه تقسیم نشده است دادگاه مکلف باشد آن را بدون تقاضای صاحبان حق تقسیم نماید بلکه مقصود آن است برخلاف مرافعات معموله که تصمیم دادگاه منوط به تقاضاست در امور حسبی ممکن است دادگاه دست به اقداماتی بزند که نتیجه رسیدگی موجب کشف حقایقی شود که خواسته متقاضی نبوده و تقاضایی در آن باب به عمل نیامده است.

به هر صورت غیر ترافعی بودن بهترین ضابطه برای تشخیص امور حسبی است.