تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی چیست؟ بررسی جامع انواع مهریه در حقوق ایران
مقالات مرتبط
در پاسخ به این پرسش که تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی چیست، لازم است ابتدا درک روشنی از مفهوم مهریه و نقش آن در عقد نکاح داشته باشیم. مهریه یکی از حقوق مالی مهم زن در ازدواج دائم است که شرع و قانون، مرد را ملزم به پرداخت آن می‌دانند. با اینکه در اغلب موارد میزان مهریه در زمان عقد تعیین و ثبت می‌شود، اما در برخی موارد خاص ممکن است مهریه به‌صورت توافقی مشخص نشده باشد. در چنین شرایطی، قانون‌گذار با توجه به وضعیت طرفین و نوع عقد، انواع مختلفی از مهریه را تعریف کرده است که مهم‌ترین آن‌ها شامل مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه می‌باشد. در این مقاله تلاش داریم به‌صورت جامع به این سؤال پاسخ دهیم که تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی چیست و هر کدام تحت چه شرایطی ایجاد می‌شوند، چه تفاوت‌های حقوقی با یکدیگر دارند، و چگونه در نظام قضایی قابل مطالبه هستند. با ما همراه باشید تا با شناخت دقیق این مفاهیم، آگاهی حقوقی خود را در زمینه‌ی مهریه و حقوق مالی در ازدواج افزایش دهید.
بررسی انواع مهریه و نکات حقوقی کلیدی در خصوص آن
پیش از پاسخ به پرسش اصلی یعنی تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی چیست، باید درک درستی از انواع مهریه و جایگاه قانونی آن‌ها داشته باشیم. مهریه از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در نظام حقوقی ایران است که با جاری شدن صیغه عقد نکاح، به‌صورت قطعی به زن تعلق می‌گیرد و از همان لحظه نیز قابل مطالبه خواهد بود. این حق صرفاً محدود به دوران زندگی مشترک نیست، بلکه حتی پس از طلاق یا فوت شوهر نیز به قوت خود باقی می‌ماند. از مهم‌ترین نکات حقوقی مهریه آن است که حتی در صورت نشوز یا عدم تمکین زن، او همچنان از حق دریافت مهریه محروم نمی‌شود.
از نظر قانونی، هر چیزی که ارزش مالی داشته باشد می‌تواند به عنوان مهریه تعیین گردد. این دارایی ممکن است شامل سکه طلا، پول نقد، زمین، آپارتمان، یا حتی خدمات یا آموزش مهارتی خاص باشد. علاوه بر این، مهریه از منظر نحوه پرداخت به دو نوع عندالمطالبه (قابل مطالبه در هر زمان) و عندالاستطاعه (در صورت توان مالی مرد) تقسیم می‌شود. همچنین، با توجه به نحوه تعیین و شرایط عقد، سه نوع اصلی مهریه شامل مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه در حقوق ایران شناخته شده‌اند که برای پاسخ کامل به این سؤال که تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی چیست، بررسی دقیق آن‌ها ضروری است.
نکته جالب توجه این است که در برخی موارد، ترکیبی از دو نوع مهریه نیز ممکن است. برای مثال، ممکن است در عقدنامه مشخص شده باشد که بخشی از مهریه به‌صورت عندالمطالبه و بخشی دیگر عندالاستطاعه باشد، که این امر نیز از نظر قانونی پذیرفته‌شده است.یکی از مواد قانونی بسیار مهم در رابطه با مهریه، ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده است. طبق این ماده، زن می‌تواند برای دریافت مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی، تقاضای اجرای حکم جلب برای شوهر داشته باشد. با این حال، اگر میزان مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، زن برای دریافت مابقی آن موظف است توانایی مالی شوهر را در دادگاه اثبات کند. این مقرره در راستای کاهش سوءاستفاده‌ها و توازن بیشتر در روابط زناشویی تصویب شده است.
در عین حال باید به این موضوع نیز توجه داشت که برخی از دارایی‌ها طبق قانون غیرقابل توقیف هستند. بنابراین، اگر زنی بخواهد از طریق اجرای مهریه به اموال مرد دست پیدا کند، باید بداند که برخی اموال مشمول توقیف نمی‌شوند.
همچنین بخوانید : بهترین وکیل مهریه در تهران
انواع مهریه و اهمیت آن در حقوق خانواده
برای درک کامل این موضوع که تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی چیست، باید ابتدا با انواع مهریه در نظام حقوقی ایران آشنا شویم. مهریه، یکی از اصلی‌ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح است که بلافاصله پس از جاری شدن صیغه، به مالکیت زن درمی‌آید. این حق از جمله حقوقی است که حتی با گذر زمان، جدایی، یا فوت شوهر نیز از بین نمی‌رود. قانون‌گذار به صراحت اعلام کرده است که عواملی مانند نشوز (عدم تمکین) هیچ تأثیری در امکان مطالبه مهریه توسط زن ندارند. از لحاظ قانونی، مهریه می‌تواند شامل هر چیزی با ارزش مالی مشروع باشد؛ از سکه و پول نقد گرفته تا زمین، خودرو، یا حتی خدمات مشخص. بر همین اساس، مهریه از دو منظر قابل تقسیم‌بندی است: از یک‌سو از نظر شرایط پرداخت، و از سوی دیگر از نظر نحوه تعیین آن در عقد نکاح.
از حیث شرایط پرداخت، مهریه به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- مهریه عندالمطالبه: زن هر زمان که بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند، حتی بدون نیاز به اثبات شرایط خاصی.
- مهریه عندالاستطاعه: زن تنها در صورتی می‌تواند آن را دریافت کند که توانایی مالی مرد اثبات شود.
در بسیاری از موارد، ترکیبی از این دو نوع نیز در عقدنامه‌ها دیده می‌شود. به عنوان مثال ممکن است توافق شده باشد که بخشی از مهریه عندالمطالبه و بخش دیگر عندالاستطاعه باشد، که از نظر قانونی کاملاً معتبر است. از طرف دیگر، اگر بخواهیم بدانیم تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی چیست، باید به تقسیم‌بندی دوم مهریه توجه کنیم، یعنی بر اساس نحوه تعیین در عقد نکاح. در این تقسیم‌بندی، سه نوع اصلی مهریه به رسمیت شناخته شده‌اند:
- مهرالمسمی: مهریه‌ای که طرفین در زمان عقد به‌صورت مشخص توافق و ثبت کرده‌اند.
- مهرالمثل: مهریه‌ای که در صورت عدم تعیین در عقد و وقوع نزدیکی، با توجه به شرایط خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی زن تعیین می‌شود.
- مهرالمتعه: مهریه‌ای که در صورت عدم تعیین در عقد و عدم وقوع نزدیکی، به عنوان جبران از سوی مرد پرداخت می‌شود.
هر کدام از این انواع مهریه، شرایط و ضوابط قانونی خاص خود را دارد که در ادامه مقاله به‌صورت کامل آن‌ها را شرح خواهیم داد تا پاسخ دقیقی به سؤال «تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی چیست» ارائه شود. نکته مهم دیگر ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده است. بر اساس این ماده، صرف‌نظر از میزان مهریه‌ای که در عقد ذکر شده، زن تنها تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی می‌تواند از ضمانت اجرای کیفری (مانند حکم جلب) استفاده کند. برای مازاد این مقدار، زن باید توانایی مالی مرد را در دادگاه اثبات نماید.
در نهایت باید توجه داشت که مهریه از هر نوعی که باشد، تحت شرایط خاص خود قابل مطالبه است و مرد موظف است آن را پرداخت کند. در صورت بروز اختلاف، اثبات نوع مهریه و شرایط آن می‌تواند نقش کلیدی در رأی دادگاه داشته باشد.
همچنین بخوانید : شرایط عدم تعلق مهریه به زن
تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه چیست؟
یکی از مباحث مهم در حقوق خانواده، موضوع انواع مهریه از نظر شرط استطاعت است. بسیاری از دعاوی مربوط به مهریه، حول محور این مسئله شکل می‌گیرند که آیا مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه دارد یا خیر. بر این اساس، مهریه‌ها به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه. در ادامه به تبیین دقیق تفاوت این دو نوع می‌پردازیم:
مهریه عندالمطالبه
در این نوع از مهریه، اصل بر این است که زن هر زمان بخواهد، می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند. عبارت «عندالمطالبه» به معنای «در هنگام مطالبه» است و به این معناست که مطالبه مهریه منوط به اثبات هیچ شرطی از سوی زن نیست. در این حالت، مرد مکلف است بلافاصله نسبت به پرداخت آن اقدام نماید. حتی اگر مرد ادعای اعسار (ناتوانی مالی) کند، باز هم از نظر قانونی بدهکار شناخته می‌شود و باید این ادعا را در دادگاه اثبات کند.چنانچه اعسار مرد به اثبات برسد، دادگاه می‌تواند حکم تقسیط مهریه را صادر کند، اما اصل بدهی و الزام به پرداخت آن پابرجاست. همچنین، اگر مرد توانایی مالی داشته باشد ولی از پرداخت مهریه عندالمطالبه خودداری کند، زن می‌تواند با استناد به قانون برای اجرای حکم و حتی جلب زوج اقدام نماید.
مهریه عندالاستطاعه
در مقابل، مهریه عندالاستطاعه به حالتی اطلاق می‌شود که مرد تنها در صورتی مکلف به پرداخت مهریه است که توانایی مالی او اثبات شود. در این نوع مهریه، بار اثبات بر عهده زن است. یعنی اگر زن قصد مطالبه این نوع مهریه را داشته باشد، باید با مدارک و مستندات قانونی نشان دهد که مرد از توان مالی برای پرداخت برخوردار است.از این رو، تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در نحوه اثبات الزام پرداخت است؛ در اولی زن بدون اثبات چیزی، حق مطالبه دارد و مرد باید پرداخت کند، ولی در دومی زن ابتدا باید استطاعت مالی مرد را اثبات کند تا بتواند مهریه‌اش را بگیرد.
نکات مهم حقوقی درباره این دو نوع مهریه
چه مهریه عندالمطالبه باشد و چه عندالاستطاعه، در هر صورت جزو دیون ممتاز محسوب می‌شود و مرد موظف به پرداخت آن است. تنها راهی که مرد می‌تواند از پرداخت مهریه رهایی یابد، بذل مهریه از سوی زن است، یعنی زن به صورت رسمی و قانونی مهریه خود را ببخشد.در سال‌های گذشته، در صورتی که مهریه زن عندالمطالبه بود و مرد از پرداخت آن ناتوان بود، امکان حبس زوج وجود داشت؛ اما اگر مهریه عندالاستطاعه بود، فقط در صورتی مرد به زندان می‌رفت که توانایی پرداخت داشت ولی از انجام آن خودداری می‌کرد.
با این حال، طبق بخشنامه اصلاحی بند (ج) ماده ۱۸ آیین‌نامه اجرایی محکومیت‌های مالی، وضعیت امروز تغییر کرده است. بر اساس این اصلاحیه، صرف ناتوانی مالی برای حبس مرد کافی نیست، چه مهریه از نوع عندالمطالبه باشد و چه عندالاستطاعه. تنها در صورتی می‌توان مرد را به زندان انداخت که توانایی مالی او اثبات شده باشد و با وجود آن، از پرداخت مهریه خودداری کند.در نتیجه، چه در تنظیم سند ازدواج و چه در زمان مطالبه مهریه، لازم است به نوع تعیین‌شده آن توجه ویژه‌ای شود. مشاوره حقوقی دقیق در این زمینه می‌تواند از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری کند.
همچنین بخوانید : بهترین روش طلاق فوری از طرف زن
مهرالمثل چیست و در چه شرایطی تعیین می‌شود؟
یکی از انواع مهم مهریه که در قانون مدنی ایران به آن پرداخته شده، مهرالمثل است. در پاسخ به این پرسش که مهرالمثل چیست، باید گفت: مهرالمثل، مهریه‌ای است که در زمان عقد نکاح به صورت مشخص تعیین نشده اما پس از وقوع نزدیکی بین زوجین، به صورت قانونی برای زن در نظر گرفته می‌شود.طبق ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی ایران، هرگاه در عقد نکاح مهریه‌ای تعیین نشده باشد یا شرط بر عدم مهریه شده باشد، و با این حال نزدیکی میان زن و شوهر رخ دهد، زن مستحق دریافت مهرالمثل است. این نوع مهریه نه بر اساس توافق زوجین، بلکه با توجه به وضعیت خانوادگی، شأن اجتماعی و شرایط مشابه زنان هم‌رده زن از سوی دادگاه تعیین می‌شود.
در واقع، مهرالمثل بر اساس عرف جامعه و معیارهای اجتماعی مانند سن، تحصیلات، وضعیت خانوادگی، ویژگی‌های ظاهری، و شرایط اقتصادی زن، توسط قاضی برآورد می‌گردد. بنابراین برخلاف مهرالمسمی که با توافق طرفین مشخص می‌شود، مهرالمثل تابع ضوابط اجتماعی و عرفی است.نکته مهم اینجاست که برای تعلق مهرالمثل، وقوع نزدیکی شرط اصلی است؛ یعنی اگر زن و شوهر فقط عقد کرده باشند و نزدیکی اتفاق نیفتاده باشد، زن مستحق مهرالمثل نخواهد بود، بلکه ممکن است مستحق مهرالمتعه باشد که شرایط متفاوتی دارد.مهرالمثل از جمله حقوق مالی زن است که در صورت فراهم بودن شرایط قانونی، قابل مطالبه از سوی اوست و مرد ملزم به پرداخت آن است. حتی اگر مهریه‌ای در عقد ذکر نشده باشد، اما نزدیکی صورت گرفته باشد، زن بدون نیاز به اثبات توافق قبلی، می‌تواند از طریق دادگاه درخواست تعیین و دریافت مهرالمثل را مطرح کند.
مهرالمسمی چیست و چه شرایطی دارد؟
در پاسخ به این پرسش که مهرالمسمی چیست، باید گفت: مهرالمسمی به مهریه‌ای گفته می‌شود که در زمان عقد نکاح به‌صورت دقیق، مشخص و با توافق طرفین تعیین شده باشد. این نوع مهریه، رایج‌ترین و متداول‌ترین شکل مهریه در ازدواج‌ها است که زن و مرد هنگام جاری شدن صیغه عقد، مقدار و نوع آن را مشخص می‌کنند.در مهرالمسمی، مرد متعهد است که مهریه تعیین‌شده را طبق توافق، به زن پرداخت کند. این مهریه می‌تواند شامل سکه، پول نقد، زمین، طلا، اموال منقول و غیرمنقول یا حتی خدمات باشد؛ به شرطی که دارای ارزش مالی و مشروعیت قانونی باشد.از نظر قانونی، زن از همان لحظه عقد، مالک مهرالمسمی می‌شود و می‌تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند؛ حتی اگر زندگی مشترک آغاز نشده باشد یا بلافاصله پس از عقد، زن تصمیم به جدایی بگیرد.
نکته مهم در خصوص مهرالمسمی این است که بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده، در صورت مطالبه مهریه، زن فقط تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی می‌تواند بدون نیاز به اثبات توانایی مالی مرد، از ضمانت اجرایی‌هایی مانند بازداشت یا جلب مرد استفاده کند. اما اگر میزان مهریه بیش از این باشد، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند تا امکان مطالبه مازاد وجود داشته باشد. در غیر این صورت، دریافت بخش اضافی مهریه بدون اثبات ملائت مرد، امکان‌پذیر نیست. در مهرالمسمی، وجود توافق کتبی در عقدنامه بسیار اهمیت دارد، زیرا مبنای قانونی تمامی دعاوی مرتبط با مهریه، همان چیزی است که در عقدنامه قید شده است. به همین دلیل، توصیه می‌شود که هنگام تعیین مهرالمسمی، دقت و شفافیت کافی به خرج داده شود تا در آینده، زمینه اختلاف و مشکلات حقوقی به حداقل برسد.
همچنین بخوانید : راهنمای قانونی توقیف اموال برای مهریه
مهرالمتعه چیست و در چه شرایطی تعلق می‌گیرد؟
برای پاسخ به این پرسش که مهرالمتعه چیست، باید به مواد ۱۰۹۳ و ۱۰۹۴ قانون مدنی رجوع کرد. بر اساس این مواد، مهرالمتعه مهریه‌ای است که در شرایط خاص و استثنایی به زن تعلق می‌گیرد؛ به‌طوری‌که اگر در عقد نکاح دائم، مهریه‌ای تعیین نشده باشد و پیش از آن‌که نزدیکی یا رابطه زناشویی میان زن و شوهر برقرار شود، مرد اقدام به طلاق زن نماید، زن مستحق دریافت مهرالمتعه خواهد بود.
در واقع، مهرالمتعه به عنوان نوعی جبران خسارت و دلجویی از زن در نظر گرفته شده است. برخلاف مهرالمسمی یا مهرالمثل که در آن‌ها وضعیت خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و شأن زن مبنای ارزیابی قرار می‌گیرد، در مهرالمتعه تنها توان مالی و وضعیت اقتصادی مرد ملاک عمل است.مطابق ماده ۱۰۹۴ قانون مدنی، قاضی دادگاه با بررسی اوضاع مالی مرد، مبلغی را تحت عنوان مهرالمتعه تعیین می‌کند. این مبلغ ممکن است بسیار کمتر از مهریه‌های رایج باشد، چرا که هدف آن جبران جزئیِ آسیب وارده به زن بابت فسخ ناگهانی ازدواج بدون وقوع نزدیکی است.
نکته مهم درباره مهرالمتعه این است که برخلاف سایر انواع مهریه، زن تنها زمانی حق دریافت آن را دارد که هیچ مهریه‌ای در عقد تعیین نشده باشد و قبل از نزدیکی، مرد او را طلاق دهد. بنابراین اگر نزدیکی انجام شده باشد یا مهریه‌ای در عقد ذکر شده باشد، زن دیگر نمی‌تواند ادعای مهرالمتعه کند. برای بررسی دقیق‌تر شرایط تعلق مهرالمتعه و محاسبه آن با توجه به وضعیت خاص هر پرونده، بهتر است با وکیل مجرب مشورت کنید.
تفاوت‌های مهم مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه در قانون ایران
وقتی صحبت از مهریه در نظام حقوقی ایران می‌شود، سه عنوان حقوقی با شرایط متفاوت مطرح‌اند: مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه. آنچه میان این سه نوع مهریه تفاوت ایجاد می‌کند، صرفاً در نام‌گذاری خلاصه نمی‌شود، بلکه این تفاوت‌ها در زمان تعلق، ملاک تعیین، نحوه محاسبه و شرایط استحقاق زن نهفته است.اولین تفاوت میان این سه نوع، در مبنای تعیین مهریه است. مهرالمسمی بر پایه توافق زوجین در لحظه عقد تعیین می‌شود. در حالی‌که مهرالمثل و مهرالمتعه بر اساس توافق شکل نمی‌گیرند، بلکه توسط قانون یا دادگاه و بر مبنای شرایط طرفین تعیین می‌شوند. در مهرالمثل، ملاک شأن اجتماعی و وضعیت مشابه زنان هم‌طبقه با زن است، اما در مهرالمتعه، معیار اصلی توان مالی مرد می‌باشد. به عبارتی، در مهرالمثل زن محور است، در مهرالمتعه مرد.
تفاوت دوم، به رابطه زناشویی مربوط می‌شود. مهرالمثل فقط در صورتی مطرح می‌شود که نزدیکی میان زوجین صورت گرفته باشد ولی مهریه تعیین نشده باشد، اما مهرالمتعه زمانی است که هنوز نزدیکی رخ نداده و مرد قبل از آن زن را طلاق می‌دهد. مهرالمسمی اما به محض عقد، بدون نیاز به هیچ‌گونه رابطه جنسی، به زن تعلق می‌گیرد.تفاوت سوم به نوع جبران خسارت و هدف از مهریه بازمی‌گردد. مهرالمسمی بر پایه قرارداد و رضایت است. مهرالمثل جنبه جبرانی دارد و برای حفظ عدالت اجتماعی زن پس از نزدیکی بدون تعیین مهریه در نظر گرفته می‌شود، در حالی‌که مهرالمتعه بیشتر رنگ‌وبوی عاطفی و حمایتی دارد و به‌نوعی دلجویی از زنی است که بدون تجربه زندگی مشترک، ناگهان طلاق گرفته است.
از منظر اجرایی نیز، اثبات و مطالبه این مهریه‌ها تفاوت‌هایی دارد. مهرالمسمی چون مقدار آن مشخص است، زن تنها کافی‌ست عقد را اثبات کند. اما در مهرالمثل و مهرالمتعه، زن باید یا شأن اجتماعی خود را اثبات کند یا وضعیت مالی شوهر را، تا دادگاه بر اساس آن میزان مهریه را مشخص نماید. در نهایت، هر سه نوع مهریه گرچه به زن تعلق می‌گیرند، اما تفاوت اصلی آن‌ها در این است که یکی بر پایه توافق شکل می‌گیرد، دیگری بر پایه عرف و عدالت اجتماعی و سومی بر اساس حمایت قانونی از زن در شرایط خاص است.
سوالات متداول درباره تفاوت مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه
مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه چه تفاوتی در زمان تعلق دارند؟
مهرالمسمی از زمان عقد به زن تعلق می‌گیرد، مهرالمثل زمانی است که مهریه تعیین نشده و رابطه زناشویی برقرار شده باشد، و مهرالمتعه وقتی است که مهریه تعیین نشده و قبل از نزدیکی، مرد زن را طلاق دهد.
برای تعیین میزان مهرالمثل و مهرالمتعه چه ملاک‌هایی در قانون وجود دارد؟
میزان مهرالمثل بر اساس شأن و وضعیت اجتماعی زن تعیین می‌شود، ولی مهرالمتعه بر اساس توان مالی مرد محاسبه می‌گردد.
آیا زن باید برای دریافت مهرالمثل و مهرالمتعه رابطه زناشویی داشته باشد؟
برای مهرالمثل وجود رابطه زناشویی الزامی است، اما مهرالمتعه زمانی تعلق می‌گیرد که هنوز نزدیکی انجام نشده باشد.
اگر مهریه در عقد تعیین نشده باشد، کدام نوع مهریه به زن تعلق می‌گیرد؟
در صورت عدم تعیین مهریه، اگر نزدیکی انجام شده باشد، مهرالمثل و اگر نزدیکی انجام نشده باشد و طلاق رخ داده باشد، مهرالمتعه به زن تعلق می‌گیرد.
آیا اثبات توانایی مالی مرد برای مطالبه مهرالمتعه ضروری است؟
بله، برای تعیین میزان مهرالمتعه توانایی مالی مرد ملاک قرار می‌گیرد و زن باید این موضوع را اثبات کند.
عدل ایرانیان
دسترسی سریع
تمامی حقوق مادی و معنوی وبسایت متعلق به عدل ایرانیان می باشد.
